transmitter
Müge ÖTEGEN
ELİMKO ELEKTRONİK İMALAT ve KONTROL LTD. ŞTİ.
KALİBRASYON ( CALIBRATION ): KARŞILAŞTIRMA( COMPARING )
VALİDASYON ( VALIDATION ): KARŞILAŞTIRMA ( COMPARING )AYARLAMA ( ADJUSTMENT )KARŞILAŞTIRMA ( COMPARING )
Enstrümanların kalibrasyon işlemi sırasında , kalibratörler ile sadece karşılaştırma
yapılır, sensör veya cihazların istenilen değerlerde çalışıp çalışmadığına, doğruluğuna
bakılır. Bu sırada kalibratörde , saha ekipmanına uygun olarak simülasyon veya ölçüm
konfigürasyonu seçilir. Eğer cihaz, üretici firmanın önerdiği doğruluk sınırlarının
dışında ise ayarlama gerektiren bir durum ortaya çıkar. Bu durumda enstrümanlara
validasyon işlemi yani karşılaştırma ve ayarlama yaptırılmalıdır. Kalibrasyon ve
validasyon işlemleri yapılırken , kullanılan kalibratörlerin izlenebilir olması
gerekmektedir. Doğruluğuna bakılıp , zero – span ayarlaması yapılan sensörlerin ölçüm
aldığı değerler kalibratörün hafızasına alınır. Kalibratörlerin hafızasındaki bu
kalibrasyon bilgileri uygun bir software ile PC’ye aktarılır ve numaralandırılarak
sertifikalandırılır, etiketlendirilir.
4. SICAKLIK KALİBRASYONLARI
İşletmelerde kullanılan enstrümanlar, saha kalibrasyonuna uygun ise portatif tip
kalibratörler ile yerinde kalibre edilebilirler. Sensörler saha kalibrasyon için müsait
değilse veya yanlış ölçüm yaptığı zaman yedeği takılarak sistem çalışmaya devam
ettiriliyorsa , bu sensörler laboratuar ortamında getirilerek , sabit veya yine portatif
kalibratörler ile burada prosedürlerine uygun olarak kalibre edilirler .
51
4.1 SICAKLIK SENSÖRLERİNDE ( T/C , RTD ) :
Saha tipi portatif sıcaklık kalibratörleri direk olarak sensörün kafasındaki konnektörlere
bağlanır ve kalibratör ölçüm modunda TC veya RTD girişli bir cihaz gibi davranarak
sistemdeki sıcaklığı okur . Okunan sıcaklık bilgisi, sensör bir cihaza bağlı ise cihazın
okuduğu değer ile , eğer sensör direk olarak bilgisayara taşınıyorsa da , PC ekranındaki
bilgi ile karşılaştırılabilir.
Tüm bu ölçümlerde sensör eksik veya toleransının dışında bir değer okuyorsa,
kalibrasyon işlemi için sahadan çıkarılır yerine yedeği takılır ve kalibre edilecek sensör
laboratuar ortamına getirilir. Burada kuru sıcaklık fırınında ( dry block calibrator ) ,
referans sensör ile kalibrasyonu yapılacak sensörün sıcaklık ya da elektriksel çıkışları,
aynı ortam ve sürede belli bir stabiliteye ulaşıncaya kadar karşılaştırılır. Bu işlem aynı
zamanda, bir sıcaklık kalibratörü ile kontrol edilebilir. Alınan noktalardaki hata payı
hedeflenen hata payı içinde kalıyorsa , bu bilgiler PC’deki bilgisayar programı ile kayda
alınır , etiketlenir ve sertifikalandırılır. Böylece sensör kalibrasyonlu olarak yeniden
kullanıma hazır hale gelir.
4.2 SICAKLIK TRANSMITTERLERİNDE :
Giriş tipi TC veya RTD , çıkışı analog sinyal olan sıcaklık transmitterlerinde ,
kalibrasyon ve validasyon amaçlı olarak sıcaklık kalibratörleri kullanılır. Kalibratörde
giriş tipi olarak sıcaklık , çıkış tipi olarak da akım veya voltaj seçilir ve sıcaklık
transmitteri ile elektriksel sinyal kalibrasyonu yapılır. Buradaki amaç , analog çıkış
bilgisindeki hata ve sapmaların belirlenen sınırlarının içinde kalmasıdır. Dışında kaldığı
durumlarda , eğer transmitterin zero-span ayar düğmeleri var ise bu düğmelerle zero –
span ayarlamaları yapılarak analog sinyal istenen değere oturtulur. Eğer bu özellik
yoksa , transmitterin kendine ait el konfigüratörü ile ayarlaması yapılır ve transmitter
kalibratör ile tekrar kalibre edilir. Son kalibrasyondaki sapmalar hedeflenen hata payı
içinde kalıyorsa , bu bilgiler PC’deki bilgisayar programı ile kayda alınır , etiketlenir ve
sertifikalandırılır.
4.3 SICAKLIK GÖSTERGELERİNDE :
Cihazın giriş tipi olan RTD veya TC direk olarak kalibratörün menüsünden kaynak
modu olarak seçilir ve kalibratör RTD veya TC gibi davranarak cihaza sinyal gönderir.
Cihazın ekranından da bu sinyale karşılık gelen sıcaklık değeri okunarak , kalibratörün
ekranı ile karşılaştırılır.
5. BASINÇ KALİBRASYONLARI
Basınç kalibrasyonlarında , çalışılan basınç aralıklarına uygun çeşitli basınç modülleri
olan basınç kalibratörleri ve basınç tipine ( vakum, gauge-absolute ) uygun, hidrolik
veya normal el pompaları kullanılır.
5.1 BASINÇ MANOMETRELERİNDE :
Manometrelerde, basınç kalibratörü manometrenin altındaki T bloğa bağlanır. Böylece
kalibratörün basınç modülüne direk olarak gelen hat basıncı, kalibratörün ekranından
digital olarak görünür ve analog okunan basınç ile karşılaştırılır.
52
5.2 BASINÇ TRANSMITTERLERİNDE :
Transmitter kalibrasyonunda ise , kalibratör + pompa + transmitter üçlüsü, basınca
uygun hortumlarla birbirine bağlanıp kapalı basınç döngüsü sağlanır. Kalibratörün
ekranından, pompa ile uygulanan basınca karşılık gelen elektriksel sinyal aynı anda
izlenebilir. Buradaki amaç , analog çıkış bilgisindeki hata ve sapmaların belirlenen
sınırlarının içinde kalmasıdır. Dışında kaldığı durumlarda , eğer transmitterin zero-span
ayar düğmeleri var ise bu düğmelerle zero – span ayarlaması yapılarak analog sinyal
istenen değere oturtulur. Eğer bu özellik yoksa , transmitterin kendine ait el
konfigüratörü ile ayarlaması yapılır ve transmitter kalibratör ile tekrar kalibre edilir. Son
kalibrasyondaki sapmalar hedeflenen hata payı içinde kalıyorsa , bu bilgiler PC’deki
bilgisayar programı ile kayda alınır , etiketlenir ve sertifikalandırılır.
6. SONUÇ
Yapılan tüm bu kalibrasyon ve validasyon işlemlerinde kullanılan çokamaçlı
kalibratörler , sıcaklık , basınç , elektriksel sinyal kalibratörleri ve dökümantasyonda
kullanılan software programları , gerek kalite güvence grupları için olsun, gerekse de
bakım onarım gruplarının saha çalışmaları için olsun her türlü ihtiyacı karşılayabilecek
özellikte ve çok amaçlı olarak seçilmelidir. Öyle ki , bugün sıcaklık parametresi için
kullanılan bir kalibratör , yarın basınç için çok rahatlıkla kullanılabilmelidir. Yeri
geldiğinde ise, sahada bakım ve onarım için bir nevi elektriksel sinyal kalibratörü olarak
da teknisyenlerin güvenle kullandığı bir ölçü aleti olmalıdır. Bu amaçla işletmenin
hedef kalitesinin ne olduğu ve kalite sistemleri için gerçek ihtiyaçlarının ne olduğu en
başta yetkili kişilerce tespit edilmelidir.
KALİBRASYON http://www.teknoer.com
Klasik elektronik transmitterların aksine, bir mikroişlemci kullanılması ve transmitter ve konfigürasyon cihazı arasında seri haberleşme bulunması, kalibrasyon ve servis işlemlerinde farklı yaklaşımların kullanılmasını sağlar. Smart transmitterı kalibre etmek için farklı yöntemler kullanılabilir:
i) İkincil transmitter ünitesindeki lokal tuşların kullanımı.(Eski modeller)
ii) Elektronik transmitter üzerindeki sıfır/span yükseltme/düşürme kullanımı.
iii) El İletişim Biriminin (HHT) kullanımı.
iv) Bilgisayar Konfigürasyon Yazılım Paketinin(Smart Vision) kullanımı.
Bu bölümde birinci yöntem anlatılmaktadır; diğer yöntemler bir sonraki ya da Konfigürasyon araçlarının ilgili talimat Kılavuzlarında açıklanmıştır.
Ekte (donanım hatlarının ikincil elektronik devrelerde kullanımı), - ve + düğmeleri varsa yapılabilecek SIFIR ve SPAN için yükseltme/düşürme işleminin bir açıklaması bulunmaktadır. Transmitter okumasına uygulanabilecek bir ölçeklendirme yapmak da mümkündür. Bu işleme PV ölçeklendirme denir ve işlemin "sıfır" değerini transmitter okumasının "sıfır" değerine eşitlemek için kullanılır. PV ölçeklendirme işleminin tanımı için Ek'e bakın.
Not: Aksi belirtilmedikçe, araç LRV gerçek sıfıra ayarlanmış olarak fabrikada maksimum span ile kalibre edilmiştir. Özel bir aralık için ayarlanmış ve etiketlenmiş göstergelerin yeniden kalibre edilmesine gerek yoktur. Transmitternın yeniden sıfırlanması, kurulumdan kaynaklanan sıfır kaymasını telafi etmek için gerekli olabilir.
İlk çalıştırma
Kalibrasyonu başlatmadan önce aşağıdakilerin sağlandığından emin olun:
i) Gereken span, üst ve alt aralık değerinin (URV ve LRV), isim plakasında belirtilen span ve aralık limitleri dahilinde olduğunun kontrolü .
ii) Transmittera uygun biçimde enerji verilmiş ve elektrik bağlantıları doğru yapılmış.
iii) Elektronik modülünün üzerindeki yazma koruma hattının OFF (KAPALI) (yazılabilir) konumda. Hatta erişim, terminal kapağının diğer ucundaki ikincil ünite muhafazasının kapağı açılarak ve varsa ekran sökülerek sağlanır.
iv) Yukarı Ölçekleme( Upscale ) / Aşağı Ölçekleme (Downscala) hattı, gerekli fonksiyonda konumlandırılmış: Aşağı Ölçekleme için ON (AÇIK), Yukarı Ölçekleme için OFF (KAPALI) (bkz. Şekil 9).
v) Elektrik bağlantılarını Şekil 10'da gösterildiği gibi yapın. 10. Hassas miliampermetreyi gösterildiği gibi bağlayın ve kısa devre bağlantısını çıkarın.
Yukarı Ölçekleme/Aşağı Ölçekleme hattı
Yazma/Yazma Koruma hattı
Şekil 9 Elektronik devreler ve dahili dijital ekran üzerinde bağlantıların konumu
Güç Kaynağı
10,5 - 42 V.d.c.
Kısa devre bağlantısı
Hassas Miliampermetre
Şekil 10 - Elektrik bağlantılarının kalibrasyonu
Gereken kalibrasyona uygun bir test hazırlayın. Şekil 11'de kalibrasyona uygun olması için kullanılabilecek tam bir test tesisatı gösterilmektedir.
V.G. - Vakum Göstergesi
V.P. - Vakum Pompası
M1/M2 - Basınç göstergesi
Basınç Jeneratörü veya Yüksüz Ağırlık Kalibratörü
Şekil 11 - Basınç bağlantılarının kalibrasyonu
Kalibrasyon doğruluğunun tamamen test ekipmanının doğruluğuna bağlı olduğunu unutmayın: yüksüz ağırlık test cihazının kullanılması şiddetle önerilir.
Lokal ayarlama tuşları İsim plakasının arkasındadır. Tuşlara erişmek için isim plakasının vidasını gevşetin ve 90° döndürün; kalibrasyon işlemi tamamlandığında ters modda devam edin. Şekil 12'de anahtarlar gösterilmektedir: anahtarlar, yayla normale dönen, basılabilir iki büyük plastik başlık sağlar. Lokal ayarlama, plastik flanşın altına bir tornavida ucu sokup çekerek çıkarma gibi hatalı kullanımları önlemek için kalibrasyondan sonra çıkarılabilir.
Şekil 12 - Lokal ayarlama tuşlarının üstten görünüşü.
KALİBRASYON
Sıfır ve span - gerçek sıfır prosedürü
Diferansiyel basınç, gösterge ve seviye.
- Güç kaynağını açın.
- Transmitterlara hiçbir basınç uygulanmadan, dijital miliampermetre üzerindeki değer 4 mA olmalıdır; değer 4 mA değilse, en az 1 saniye boyunca sıfır vidasına basın. Bu işlemden sonra okunan değer 4 mA olmalıdır: bir değişiklik olmadığı takdirde işlemi tekrarlayın.
- H (yüksek) bağlantısına üst aralık değerine (URV) eşit bir basınç uygulayın ve basıncın dengelenmesi için bekleyin.
- Span vidasına en az 1 saniye boyunca basın: bu işlemden sonra dijital miliampermetre üzerindeki değer 20 mA olmalı ve kalibrasyon prosedürü tamamlanmalıdır. Bir değişiklik olmazsa, ya kalibrasyon prosedürü doğru olarak gerçekleştirilmemiştir ya da span limiti aşmıştır; düzeltin ve işlemi tekrarlayın.
Mutlak basınç
- Güç kaynağını açın.
- İşlem bağlantısına bir vakum kaynağı bağlayın ve mümkün olan maksimum vakumla çekin. Dijital miliampermetrede okunan değer 4 mA olmalıdır; değilse sıfır vidasına en az 1 saniye boyunca basın. Bu işlemden sonra okunan değer 4 mA olmalıdır: bir değişiklik olmadığı takdirde işlemi tekrarlayın.
- Kalibrasyon span değeri (URV) atmosferik basınçtan az olursa, havalandırma valfini yavaşça açın; böylelikle basınç Üst Aralık Değerine yükselir. Kalibrasyon spansı (URV) atmosferik basınç kaynağından yüksekse, URV'ye karşılık gelen bir basınç üretin. Basıncın dengelenmesi için bekleyin.
- Span vidasına en az 1 saniye boyunca basın: bu işlemden sonra dijital miliampermetre üzerindeki değer 20 mA olmalı ve kalibrasyon prosedürü tamamlanmalıdır. Hiçbir değişiklik olmazsa, kalibrasyon prosedürü doğru olarak gerçekleştirilmemiştir veya span, limiti aşmıştır; düzeltmeyi yapın ve işlemi tekrarlayın.
Sıfır bastırma prosedürü
Diferansiyel basınç, gösterge ve seviye.
İki farklı yöntem (a) veya (b) kullanılabilir:
a) Yukarıdaki sıfır ve span prosedürünün tamamlanmasından sonra H (yüksek) bağlantısına, bastırılacak basınca eşit bir basınç uygulayın. Basıncın dengelenmesi için bekleyin ve sonra sıfır vidasına en az 1 saniye boyunca basın. Bu işlemden sonra dijital miliampermetrede okunan değer 4mA olmalı ve Üst Aralık Değeri otomatik olarak bastırılacak basınç ve kalibre edilmiş önceki spannın toplamına eşit bir değere gelmelidir.
b) Yukarıdaki sıfır ve span prosedürünü kullanın, ancak sırasıyla sıfır ve span vidalarına en az 1 saniye boyunca basarak, Alt Aralık Değerine (LRV) ve sonra Üst Aralık Değerine (URV) eşit miktarda basınçlar uygulayın.
Mutlak basınç
Sıfır ve span prosedürünü daha önce tanımlandığı gibi kullanın, ancak sırasıyla sıfır ve span vidalarına en az 1 saniye boyunca basarak işlem bağlantısına, Alt Aralık Değeri (LRV) ve sonra Üst Aralık Değerine (URV) eşit miktarda mutlak basınçlar uygulayın.
Sıfır yükseltme prosedürü
Diferansiyel basınç ve seviye
İki farklı yöntem (a) veya (b) kullanılabilir:
a) Yukarıdaki sıfır ve span prosedürünün tamamlanmasından sonra L (alçak) bağlantısına, yükseltilecek basınca eşit bir basınç uygulayın. . Basıncın dengelenmesi için bekleyin ve sonra sıfır vidasına en az 1 saniye boyunca basın. Bu işlemden sonra dijital miliampermetrede okunan değer 4mA olmalı ve Üst Aralık Değeri (URV) otomatik olarak bastırılacak basınç ve kalibre edilmiş önceki spannın toplamına eşit bir değere gelmelidir.
b) Yukarıdaki sıfır ve span prosedürünü kullanın, ancak sırasıyla sıfır ve span vidalarına en az 1 saniye boyunca basarak, Alt Aralık Değeri (LRV) ve sonra Üst Aralık Değerine (URV) eşit miktarda basınçlar uygulayın. LRV basıncı L bağlantısına uygulanırken URV, aralığın tümüyle negatif veya sıfırı geçmiş olup olmadığına bağlı olarak L veya H bağlantısına uygulanacaktır.
Gösterge basıncı
İşlem basıncına, LRV basıncı ve sonra üst aralık değerine (URV) eşit miktarda basınçlar uygulayın ve sırasıyla sıfır ve span vidalarına karşılık gelecek şekilde basın.
Not – Yetkisiz kalibrasyon işlemlerini engellemek için yazma koruma hattını ON (AÇIK) konumuna geri getirin (Yazma Koruma) (Şekil 9).
Not - Dijital miliampermetrede okunan değerler kalibrasyon prosedürü sırasında normal doğruluğun dışına çıkıyorsa, transmitternın çıkış trimlemesi yapması istenebilir. Bu işlem, sadece El Terminali İletişim Birimi veya Bilgisayar Yapılandırma Birimi kullanılarak gerçekleştirilebilir. Bu ekipman yoksa, transmitter yeniden kalibre edilmesi için Servis Merkezine gönderilmelidir.
Bazı durumlarda, özellikle tank seviyesi ölçümünde, kalibrasyon gerçek çıkış yüzdesinin LRV ve URV için hiçbir şekilde hesaplanmadan belirtilmesiyle otomatik olarak elde edilebilir. Bu işleme Çıkış % Yeniden Aralıklandırma denir ve bir HART konfigürasyon aracı kullanılarak gerçekleştirilebilir